Wat is stress/burn-out?
Stress is een reactie op elke prikkel of conditie die spanning veroorzaakt. Bij stress is het lichaam opgejaagd geraakt door een ziekmakende levensstijl, gebeurtenis of overtuiging. Zo nu en dan stress is niet ongebruikelijk en hoeft niet tot problemen te leiden. Onbewuste stress en gestrest stilzitten zijn een gevaar voor de gezondheid. Langdurige stress heeft grote en langdurige effecten op het centrale en autonome zenuwstelsel. Het lichaam krijgt niet de kans om uit te rusten, de energievoorraad wordt niet meer goed aangevuld en dit leidt uiteindelijk tot uitputting. In de sport leidt dit tot overtraining. In het dagelijks leven werkt het precies hetzelfde, maar wordt het overspannen genoemd. Of als het werkgerelateerd is, een burn-out.
Wat zijn symptomen van stress/burn-out?
Symptomen ontstaan als gevolg van langdurige roofbouw of jezelf. Er is sprake van een typisch klachtenbeeld dat wordt veroorzaakt door een ontregeling van het zenuwstelsel en (stress)hormonen. Klachten van vermoeidheid en uitputting staan meestal op de voorgrond. Daarnaast zijn er vrijwel altijd lichamelijke symptomen, gedragssymptomen, emotionele symptomen en denksymptomen.
Lichamelijke symptomen bij stress:
- Rusteloosheid, onrust
- verzuurde spieren, spierpijn, benen en armen voelen zwaar, stijve spieren, klachten van pezen en spieraanhechtingen
- onregelmatige hartslag, snelle hartslag, hartkloppingen
- versnelde ademhaling, niet diep kunnen ademhalen, benauwdheid
- duizelig, trillende handen, tintelingen, hoofdpijn
- oorsuizen
- brok in keel, opgeblazen gevoel, kramp, buikpijn, darmklachten
- stijfheid in onder andere handen en mond
- gestoorde of onrustige slaap
- tanden knarsen tijdens slaap
- koude handen en voeten
Gedragssymptomen bij stress:
- bazigheid, snauwerig
- bovenmatig kritisch t.a.v. de ander
- onvermogen om dingen af te krijgen
- overmatig alcohol- of drugsgebruik
- overmatig eten
- overmatig roken
- dwangmatig kauwgum knauwen
- tics, friemelen, plukken
Emotionele symptomen bij stress:
- snel huilen of tranen in de ogen
- prikkelbaarheid, snel geïrriteerd
- snel overstuur of gefrustreerd
- neiging om in woede uit te barsten
- nervositeit, onrust, chaotisch gevoel
- moeilijk ontspannen
- angstig
- gevoel van machteloosheid en moedeloosheid
- overal tegenop zien
- weinig interesse tonen
- dingen hebben geen betekenis meer
- ongelukkig voelen om onduidelijke redenen
- niet meer kunnen lachten, dingen zwaar inzien
- onvermogen om dingen te veranderen
- niet tegen drukte/herrie kunnen
Denksymptomen bij stress:
- piekeren
- moeite om helder te kunnen denken
- concentratieproblemen
- vergeetachtigheid
- besluiteloosheid
- verminderd initiatief nemen
- gebrek aan creativiteit
- gebrek aan oplossend vermogen
- gedachten aan weglopen
- verlies van gevoel van humor
Stressgevoeligheid
Niet iedereen is even gevoelig voor stress, de één is stressbestendiger dan de ander. Vaak ontstaan de klachten door een combinatie van (stress)factoren op het werk en privé. Persoonlijkheid speelt een belangrijke rol bij de wijze van reageren op stressvolle situaties. Persoonlijke instelling, houding en vaardigheden bepalen of je veranderingen en eisen als uitdaging of bedreiging zult zien. Mensen die het altijd druk hebben, vaak gehaast zijn, vaak in tijdsnood komen, tijdsdruk ervaren, zich haasten van afspraak naar afspraak, een druk sociaal leven hebben, niets willen missen, (te) sterk betrokken bij het werk zijn, sterk prestatiegericht zijn, competitief ingesteld zijn, perfectionistisch, onzeker en faalangstig zijn, een groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben, een grenzeloos enthousiasme hebben, loyaal zijn en slecht ‘nee’ kunnen zijn, en hierin vergeten momenten van rust en ontspanning voor zichzelf in te plannen, hebben eerder en vaker last van stress.
Werkstress
Stress op het werk is een van de belangrijkste factoren bij het ontstaan van een burn-out. Werkstress kan optreden als er sprake is van een aanhoudend te hoge werkdruk, te hoge of onduidelijke taakeisen, gebrek aan autonomie en sturingsmogelijkheid, gebrekkige sociale steun van collega’s of weinig betrokkenheid van de leidinggevende, reorganisaties en de angst om je baan te verliezen, een slechte afstemming tussen de eisen en kenmerken van de werksituatie en de capaciteiten en behoeften van de werknemer, onvoldoende mogelijkheden tot ontwikkeling en groei.
Omgaan met stressvolle situaties
Mensen gaan verschillend om met stressvolle situaties. De één zoekt ondersteuning bij vrienden of sociale relaties, de ander stort zich in zijn werk of hobby en gaat de problemen bewust of onbewust uit de weg. Anderen gaan juist weer de confrontatie aan en weer anderen vluchten in (overmatig gebruik) van alcohol, drugs of medicijnen. Niet iedere stijl van reageren of copingstrategie is even effectief of gezond. Vermijding of afleiding zoeken kan effectief zijn op de korte termijn, maar een doordacht plan of aanpak en confrontatie tot een betere aanpassing is effectiever op langere termijn.
Energie door bewegen
Bewegen helpt te herstellen van stressklachten en burn-out. Bewegen? Een kenmerk van burn-out is toch uitputting? En van inspanning word je toch alleen maar vermoeider? Toch is bewegen goed, ook bij burn-out, mits dit op het juiste niveau gebeurt. Het hoofd heeft gezorgd voor de opgejaagdheid van het systeem, terwijl er geen arbeid tegenover staat. Door te gaan bewegen past het inspanningsniveau beter bij de verhoogde verbranding. Als je uitgeput bent na de inspanning komt dat niet door de beweging zelf, maar doordat jouw lichaam uit balans is en niet goed kan herstellen van die inspanning. Om het lichaam weer in balans te krijgen, moet er een evenwicht gevonden worden tussen de mate van inspanning en ontspanning. Om dit voor elkaar te krijgen zul je juist moeten gaan bewegen, maar wel op het juiste niveau. Veelal wordt in behandelprogramma’s verkeerd bewogen. Te vaak, te hard, te lang, waardoor het lichaam zal gaan tegenwerken en protesteren. Uit angst voor deze gevolgen wordt meestal gekozen voor te weinig of op een te laag niveau trainen, wat minder conditieopbouw geeft. Wanneer wel op het juiste niveau wordt bewogen, passend bij jouw persoonlijke fysieke gesteldheid, zal dit niet heel veel moeite kosten en uiteindelijk juist meer energie opleveren. Je conditie verbetert, waardoor je inspanning langer vol kan houden en daar ook sneller van herstelt.